9/10 dân số toàn thế giới đang hít thở không khí ô nhiễm

Ô nhiễm không khí đe dọa tất cả chúng ta, nhưng những người nghèo nhất và bị thiệt thòi nhất chịu gánh nặng chồng chất. Khó có thể chấp nhận thực tế rằng hơn 3 tỷ người mà hầu hết trong số đó là phụ nữ và trẻ em, vẫn đang phải hít khói độc hại hàng ngày do sử dụng bếp và các nhiên liệu gây ô nhiễm trong nhà của họ. Nếu không có những hành động khẩn cấp về ô nhiễm không khí, rất khó có thể tiến tới các mục tiêu của phát triển bền vững.

7 triệu người tử vong mỗi năm

WHO ước tính có khoảng 7 triệu người tử vong mỗi năm do tiếp xúc với các hạt mịn trong không khí ô nhiễm, xâm nhập sâu vào phổi và hệ tim mạch, gây ra các bệnh như đột quỵ, bệnh tim, ung thư phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và nhiễm trùng đường hô hấp, bao gồm cả viêm phổi.

Chỉ riêng ô nhiễm không khí ngoài trời đã gây ra khoảng 4,2 triệu ca tử vong trong năm 2016, trong khi ô nhiễm không khí trong nhà từ đun nấu với các nhiên liệu và công nghệ gây ô nhiễm ước tính gây ra khoảng 3,8 triệu ca tử vong trong cùng giai đoạn.

Hơn 90% các ca tử vong do ô nhiễm không khí xảy ra ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, chủ yếu ở Châu Á và Châu Phi, tiếp theo là các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình của khu vực Đông Địa Trung Hải, Châu Âu và Châu Mỹ.

Khoảng 3 tỷ người – hơn 40% dân số thế giới, vẫn không được tiếp cận với các nhiên liệu và công nghệ đun nấu sạch trong nhà của họ, là nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí trong nhà. WHO đã theo dõi tình trạng ô nhiễm không khí trong nhà hơn một thập kỷ, trong khi tỷ lệ tiếp cận nhiên liệu và công nghệ sạch ngày càng tăng ở khắp nơi thì những cải tiến thậm chí không theo kịp tốc độ tăng dân số ở nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt là ở vùng cận Sahara.

WHO khẳng định rằng ô nhiễm không khí là một yếu tố nguy cơ quan trọng đối với các bệnh không lây nhiễm (NCDs), ước tính gây ra ¼ (24%) số ca tử vong vì bệnh tim, 25% vì đột quỵ, 43% vì bệnh phối tắc nghẽn mạn tính và 29% vì ung thư phổi.

Nhiều quốc gia đang hành động

Hơn 4.300 thành phố tại 108 quốc gia hiện đã được đưa vào cơ sở dữ liệu chất lượng không khí ngoài trời của WHO, tạo nên cơ sở dữ liệu toàn diện nhất trên thế giới về ô nhiễm không khí ngoài trời. Kể từ năm 2016, đã bổ sung thêm hơn 1.000 thành phố vào cơ sở dữ liệu của WHO, cho thấy nhiều quốc gia đang đo lường và có những hành động để giảm ô nhiễm không khí hơn bao giờ hết. Cơ sở dữ liệu thu thập nồng độ trung bình hàng năm của các hạt mịn (PM10 và PM2.5). PM2.5 bao gồm các chất gây ô nhiễm, chẳng hạn như sulfate, nitrat và carbon đen, gây ra những rủi ro lớn nhất đối với sức khỏe con người. Các khuyến nghị về chất lượng không khí của WHO kêu gọi các quốc gia giảm ô nhiễm không khí xuống các giá trị trung bình hàng năm ở mức 20µg/m³ (đối với PM10) và 10µg/m³ (đối với PM2.5).

Nhiều siêu đô thị trên thế giới đã vượt quá mức chất lượng không khí của WHO hơn 5 lần, gây nguy cơ lớn cho sức khỏe của con người. Sự quan tâm chính trị đối với các thách thức y tế công cộng toàn cầu này ngày càng rõ ràng, thể hiện ở sự gia tăng các thành phố ghi lại dữ liệu ô nhiễm không khí, phản ánh cam kết đánh giá và giám sát chất lượng không khí. Hầu hết sự gia tăng này diễn ra ở các quốc gia có thu nhập cao, nhưng kỳ vọng trong thời gian tới là những nỗ lực giám sát trên toàn thế giới.

Trong khi các dữ liệu mới nhất cho thấy mức độ ô nhiễm không khí ngoài trời vẫn còn ở mức cao nguy hiểm ở hầu hết mọi nơi trên thế giới, chúng cũng cho thấy một số tiến bộ tích cực. Các quốc gia đang áp dụng các biện pháp để giải quyết và giảm thiểu ô nhiễm không khí từ các hạt vật chất. Ví dụ, chỉ trong 2 năm, dự án Pradhan Mantri Ujjwala Yojana của Ấn Độ đã cung cấp cho khoảng 37 triệu phụ nữ sống ở dưới mức nghèo khổ các kết nối LPG miễn phí để hỗ trợ họ chuyển sang sử dụng năng lượng sạch trong gia đình. Thành phố Mexico đã cam kết kết các tiêu chuẩn phương tiện sạch hơn, bao gồm cả chuyển sang xe bus không có bồ hóng và cấm các loại xe chạy bằng diesel riêng vào năm 2025.

Các nguồn ô nhiễm không khí chủ yếu từ các hạt vật chất, bao gồm việc sử dụng năng lượng không hiệu quả của các hộ gia đình, ngành công nghiệp, các ngành nông nghiệp và giao thông, và các nhà máy nhiệt điện đốt than. Ở một số vùng, cát và bụi sa mạc, đốt chất thải và phá rừng là nguồn gây ô nhiễm không khí bổ sung. Chất lượng không khí cũng có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố tự nhiên như các yếu tố địa lý, khí tượng và mùa vụ. 

Ô nhiễm không khí không có biên giới. Cải thiện nhu cầu chất lượng không khí duy trì và phối hợp hành động của các chính phủ ở tất cả các cấp. Các quốc gia cần làm việc cùng nhau về các giải pháp giao thông bền vững, sản xuất và sử dụng năng lượng tái tạo và quản lý chất thải hiệu quả hơn. WHO làm việc với nhiều ngành khác, bao gồm giao thông và năng lượng, quy hoạch đô thị và phát triển nông thôn để hỗ trợ các quốc gia giải quyết vấn đề này.

Các phát hiện chính

- WHO ước tính rằng khoảng 90% dân số trên toàn thế giới hít thở không khí ô nhiễm. Trong 6 năm qua, mức độ ô nhiễm không khí ngoài trời vẫn duy trì ở mức cao và tương đối ổn định, với nồng độ giảm ở một số khu vực của Châu Âu và Châu Mỹ.

- Mức độ ô nhiễm không khí ngoài trời cao nhất là ở khu vực Đông Địa Trung Hải và Đông Nam Á, với mức độ trung bình hàng năm thường vượt quá giới hạn của WHO gấp 5 lần, tiếp theo là các thành phố có thu nhập thấp và trung bình ở Châu Phi và Tây Thái Bình Dương.

- Châu Phi và một vài khu vực của Tây Thái Bình Dương thiếu hụt nghiêm trọng dữ liệu về ô nhiễm không khí. Đối với Châu Phi, cơ sở dữ liệu hiện có bao gồm các đo lường PM cao hơn 2 lần so với các thành phố ở các phiên bản trước, tuy nhiên dữ liệu chỉ được xác định cho 8/47 quốc gia trong khu vực.

- Châu Âu có số lượng địa điểm báo cáo dữ liệu cao nhất.

- Nhìn chung, mức độ ô nhiễm không khí ngoài trời thấp nhất ở các quốc gia có thu nhập cao, đặc biệt là ở Châu Âu, Châu Mỹ và Tây Thái Bình Dương. Tại các thành phố có thu nhập cao ở Châu Âu, ô nhiễm không khí đã được chứng minh khiến tuổi thọ trung bình thấp hơn từ 2 đến 24 tháng ở nhiều nơi, tùy thuộc vào mức độ ô nhiễm.

Các nhà lãnh đạo chính trị ở tất cả các cấp chính quyền, từ cấp tỉnh, thành phố đang bắt đầu chú ý và có hành động. Ngày càng nhiều chính phủ cam kết giám sát và giảm ô nhiễm không khí cũng như có những hành động toàn cầu từ ngành y tế và các lĩnh vực khác như giao thông, nhà ở và năng lượng.