1. Đặt vấn đề

Để nâng cao chất lượng Dân số Việt Nam, tại chương 3 Chất lượng dân số - Pháp lệnh Dân số năm 2003, điều 23 (Biện pháp hỗ trợ sinh sản) đã có quy định “ Nhà nước khuyến khích và tạo điều kiện cho nam, nữ kiểm tra sức khoẻ trước khi đăng ký kết hôn....”. Điều này cho thấy rằng, nhà nước đã và đang có chính sách khuyến khích, hỗ trợ cho nam nữ thanh niên kiểm tra sức khoẻ trước khi kết hôn nhằm sàng lọc những bệnh tật di truyền, đảm bảo trẻ em sinh ra được khoẻ mạnh góp phần nâng cao sức khoẻ, thể chất của thế hệ tương lai. Theo quy định này thì việc kiểm tra sức khoẻ trước khi đăng ký kết hôn đang được thực hiện trên góc độ vận động, khuyến khích.

Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam trong điều 13 về “Giải quyết đăng ký kết hôn”; Điều 18, Nghị định 158/2005/NĐ-CP về đăng ký và quản lý hộ tịch và Thông tư 01/2008/TT-BTP về hướng dẫn thực hiện Nghị định 158/2005/NĐ-CP, trong phần qui định về thủ tục đăng ký kết hôn không qui đinh nam, nữ kết hôn phải trình giấy khám sức khoẻ.

Hiện nay, hầu hết người dân không biết mục đích và tầm quan trọng của kiểm tra sức khỏe trước khi kết hôn. Tỷ lệ kiểm tra sức khỏe trước khi kết hôn gần như là số không. Nguy cơ sinh con khuyết tật do di truyền không kiểm soát được. Do không kiểm tra sức khỏe trước khi kết hôn nên nhiều cặp vợ chồng mắc căn bệnh vô sinh mà có khi không phải là những căn bệnh không thể chữa được. Số ca vô sinh có chiều hướng tăng trong những năm gần đây. Theo các chuyên gia về sản khoa, hàng ngày có rất nhiều người đến khám về sản phụ khoa, trong đó có cả các đối tượng thanh niên trẻ chưa kết hôn, song họ đến khám không phải để kiểm tra sức khoẻ trước khi kết hôn  mà họ đến khám vì bị mắc bệnh phụ khoa. Những căn bệnh phụ khoa lây lan hoàn toàn có thể điều trị được như bao căn bệnh bình thường khác, nhưng nếu không biết sẽ dẫn đến vô sinh hoặc thai lưu. Thậm chí, ngay cả HIV cũng có thể kiểm soát bằng các biện pháp tình dục an toàn và đối phó với nguy cơ lây từ mẹ sang con. Mỗi năm, theo báo cáo của Bệnh viện Phụ sản Trung ương có khoảng 100 sản phụ nhiễm HIV và hầu hết không biết điều này trước khi đến bệnh viện khám thai. Theo thống kê y tế năm 2009 tỷ lệ những trẻ có khuyết tật về gene chiếm khoảng 4% và ít nhất 1% số trẻ em có bất thường nghiêm trọng ở nhiễm sắc tố.

Từ trước đến nay chưa có nghiên cứu chính thức nào về vấn đề này. Vì vậy, việc tìm hiểu nhận thức và thái độ của nhóm thanh niên từ 18 - 25 tuổi đối với việc kiểm tra sức khoẻ trước khi đăng ký kết hôn là việc rất cần thiết trong điều kiện hiện nay.

2. Mục tiêu
- Tìm hiểu nhận thức và thái độ của nhóm thanh niên từ 18 - 25 tuổi đối với quy định kiểm tra sức khoẻ trước khi đăng ký kết hôn.
- Tìm hiểu thực trạng việc kiểm tra sức khoẻ cho nam, nữ  trước khi đăng ký kết hôn tại địa bàn nghiên cứu.
- Đưa ra một số khuyến nghị, đề xuất đối với việc kiểm tra sức khoẻ cho nam, nữ trước khi kết hôn.

3. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp nghiên cứu: Sử dụng hai phương pháp nghiên cứu định lượng và định tính
- Phương pháp định lượng: Sử dụng để thực hiện đánh giá nhận thức thái độ và hành vi (KAP): Phỏng vấn bảng hỏi đối tượng nhóm thanh niên từ 18 - 25 chưa kết hôn và mới kết hôn trong vòng 1 - 2 năm gần đây. (Số lượng 200 phiếu hỏi)
- Phương pháp định tính: Phỏng vấn sâu đối tượng thanh niên từ 18 - 25 tuổi chưa kết hôn hoặc mới kết hôn trong vòng 1 - 2 năm gần đây; cán bộ tư pháp phường, cán bộ y tế cơ sở và cán bộ chuyên trách dân số xã/phường. (24 phỏng vấn sâu).

4. Kết luận

- Trong nghiên cứu này, tại địa bàn khảo sát, hiểu biết thông tin về khám sức khỏe trước khi kết hôn của các bạn thanh niên nhóm tuổi từ 18 - 25 tuổi ở Quận Ba Đình tham gia phỏng vấn thấp hơn so với các bạn thanh niên ở huyện Sóc Sơn tham gia phỏng vấn. Quận Ba Đình là một quận Trung tâm của thủ đô Hà Nội, có lẽ do các bạn thanh niên được tiếp cận với nhiều nguồn thông tin đa dạng, nhiều kênh thông tin giải trí. Bên cạnh đó, các bạn ở thành phố có nhiều hoạt động như công việc bận rộn hoặc tham gia nhiều khóa học nâng cao trình độ…Do vậy, các  kênh thông tin về chăm sóc sức khỏe sinh sản cho thanh niên, các vấn đề sức khỏe trước khi kết hôn không được các bạn thanh niên ở đây chú trọng, quan tâm. Việc nhà nước không quy định bắt buộc phải khám sức khỏe trước khi kết hôn là lý do các bạn thanh niên không quan tâm tới vấn đề này. Mặc dù các bạn thanh niên ở huyện Sóc Sơn tham gia phỏng vấn có hiểu biết thông tin về khám sức khỏe trước khi kết hôn cao hơn so với các bạn thanh niên quận Ba Đình tham gia phỏng vấn, song hiểu biết về thông tin này của các bạn cũng chỉ là những hiểu biết do các bạn tự tìm hiểu, lắp ghép từ nhiều nguồn thông tin chứ không phải được truyền thông trực tiếp, rõ ràng, chính thức về vấn đề này.

- Phần lớn các bạn thanh niên ở quận Ba Đình và huyện Sóc Sơn tham gia phỏng vấn đều thấy được sự cần thiết của việc khám sức khỏe trước khi hôn và có thái độ sẵn sàng đi khám sức khỏe trước kết hôn nếu người yêu của mình đề nghị. Tuy nhiên, một số bạn vẫn có tâm lý e ngại, không dám đề nghị người yêu của mình khám sức khỏe trước khi kết hôn. Một số bạn khác, đặc biệt là các bạn thanh niên ở quận Ba Đình tự tin vào sức khỏe của mình và cho rằng không cần thiết phải khám sức khỏe trước khi kết hôn.

- Do có hiểu biết và thái độ tốt hơn đối với việc khám sức khỏe trước khi kết hôn nên các bạn thanh niên ở huyện Sóc Sơn tham gia phỏng vấn đi khám sức khỏe trước khi kết hôn nhiều hơn so với các bạn thanh niên ở quận Ba Đình. Tuy nhiên, việc khám sức khỏe trước khi kết hôn này tập trung vào phần lớn là các bạn nữ thanh niên. Theo quan niệm truyền thống, phụ nữ lấy chồng phải sinh được con. Do đó, các bạn nữ thường lo lắng về vấn đề này và nếu trong gia đình có người khó khăn trong sinh nở thì các bạn sẽ đi khám kiểm tra sản khoa trước khi kết hôn. Đối với các bạn nam, việc khám sức khỏe trước khi kết hôn là cần phải làm xét nghiệm máu kiểm tra nhiễm HIV, viêm gan B và một số bệnh lây truyền qua đường tình dục khác.

Các bạn tham gia phỏng vấn trả lời có khám sức khỏe trước khi kết hôn, nhưng thực chất các bạn đi khám theo gói dịch vụ khám sức khỏe định kỳ và các bạn nữ khám thêm sản khoa tổng quát. Đối chiếu với gói dịch vụ khám sức khỏe trước khi kết hôn của một số bệnh viện Quốc tế, việc khám sức khỏe trước kết hôn của các bạn thanh niên ở quận Ba Đình và huyện Sóc Sơn tham gia phỏng vấn còn thiếu rất nhiều các nội dung.

- Xu hướng các bạn thanh niên ở quận Ba Đình và huyện Sóc Sơn tham gia nghiên cứu này mong muốn nhà nước nên quy định khuyến khích khám sức khỏe trước khi kết hôn. Chỉ một số ít bạn cho rằng nên quy định bắt buộc nhằm đảm bảo cho thế hệ sau sức khỏe, thể chất tốt. Để các bạn thanh niên hiểu biết và thực hiện khám sức khỏe trước khi kết hôn, theo các bạn thanh niên, nhà nước cần tăng cường hoạt động truyền thông, chú trọng đến các nội dung về tầm quan trọng của khám sức khỏe trước khi kết hôn; các vấn đề cần phải khám, kiểm tra sức khỏe trước khi kết hôn đối với bạn nam, bạn nữ; đường dây tư vấn nóng. Đặc biệt, cần có dịch vụ khám sức khỏe trước khi kết hôn và cung cấp thông tin về  địa chỉ này cho các bạn thanh niên.

5. Khuyến nghị

Cho đến nay tại các cơ sở y tế công lập ở Hà Nội hầu như chưa có dịch vụ khám sức khỏe trước khi kết hôn mà chỉ có các dịch vụ khám sức khỏe tổng quát định kỳ và khám phụ khoa định kỳ. Hai dịch vụ này không đáp ứng được hết các yêu cầu của khám sức khỏe trước khi kết hôn. Một số cơ sở y tế tư nhân bắt đầu có gói dịch vụ này tuy nhiên chi phí rất cao và gói dịch vụ này chưa đầy đủ. Hơn nữa, tại Hà Nội có nhiều hoạt động tuyên truyền hoặc những trung tâm, đường dây tư vấn về sức khỏe, hôn nhân và gia đình. Song, tất cả chỉ thực hiện chức năng tư vấn hôn nhân như tổ chức cuộc sống gia đình, làm vợ, làm chồng, cách tránh thai…Tại một số bệnh viện phụ sản lớn ở Hà Nội như Phụ sản Trung ương, Phụ sản Hà Nội cũng không có trường hợp đến đăng ký để khám sức khỏe tiền hôn nhân vì thực tế ở bệnh viện không có gói dịch vụ này. Các bạn thanh niên đến đây đề nghị khám tổng quát định kỳ. Vì vậy, để đẩy mạnh nhận thức và hành vi khám sức khỏe trước khi kết hôn, trong thời gian tới cần chú trọng đến các vấn đề sau:

1) Tăng cường công tác truyền thông - giáo dục về tầm quan trọng, ý nghĩa, lợi ích của việc khám sức khỏe trước khi kết hôn cho các bạn vị thành niên và thanh niên. Việc tuyên truyền này phải đẩy mạnh trên các kênh truyền thông mà các bạn trẻ dễ tiếp cận như truyền thông giáo dục ngay trong nhà trường, truyền thông qua các tổ chức thanh niên, trên truyền hình, truyền thanh; các chương trình dành cho thanh niên, xây dựng các tờ rơi, sách mỏng…đặc biệt là có đường dây tư vấn nóng về vấn đề này. Nội dung truyền thông tập trung vào các vấn đề cần phải khám, kiểm tra trước khi kết hôn, địa chỉ cung cấp dịch vụ, giá dịch vụ.

2) Bộ Y tế cần sớm triển khai gói dịch vụ khám sức khỏe trước khi kết hôn này vào các bệnh viện, trung tâm y tế, cơ sở y tế…trên toàn quốc.

3) Cần tiến hành nghiên cứu trên diện rộng, ở các vùng miền, khu vực địa lý để đưa ra những khuyến nghị rộng hơn, sâu hơn về vấn đề này trước khi nhà nước đưa ra quy định bắt buộc hay khuyến khích trong việc khám sức khỏe trước khi kết hôn.