|
Đánh giá mô hình tổ chức bộ máy làm công tác Dân số - KHHGĐ tuyến Quận/Huyện và Xã/Phường
ĐÁNH GIÁ MÔ HÌNH TỔ CHỨC BỘ MÁY LÀM CÔNG TÁC DS-KHHGĐ TUYẾN QUẬN/HUYỆN VÀ XÃ/PHƯỜNG
Chủ trì nhiệm vụ: ThS. Vũ Thị Minh Hạnh
Nhóm nghiên cứu: ThS. Nguyễn Văn Hùng, TS. Nguyễn Thị Thu Nam, ThS. Nguyễn Thị Thanh, CN. Vũ Thị Thanh Nga, CN. Nguyễn Thị Tố Quyên và cộng sự
Nơi công bố: Viện Chiến lược và Chính sách Y tế; năm 2014
1. Đặt vấn đề
Thực hiện chủ trương sắp xếp lại cơ cấu tổ chức của Chính phủ theo định hướng cải cách hành chính, giảm đầu mối, tăng hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước, ngày 8/8/2007, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1001/QĐ-TTg về việc giải thế Uỷ ban Dân số, Gia đình và Trẻ em, chuyển chức năng nhiệm vụ DS-KHHGĐ về Bộ Y tế.
Ngày 25/4/2008 Bộ Nội vụ và Bộ Y tế có Thông tư liên tịch số 03/2008/TTLT- BYT-BNV hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy cơ quan y tế, trong đó có tổ chức Dân số - KHHGĐ cấp tỉnh, cấp huyện theo Nghị định số 13/2008/NĐ-CP và Nghị định 14/2008/NĐ-CP ban hành ngày 4/2/2008 về cơ quan chuyên môn của UBND cấp tỉnh, cấp huyện.
Ngày 14/5/2008, Bộ Y tế đã ban hành Thông tư số 05/2008/TT-BYT hướng dẫn chi tiết chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy của Chi cục Dân số - KHHGĐ thuộc Sở Y tế ở cấp tỉnh, Trung tâm Dân số - KHHGĐ cấp huyện, cán bộ dân số - KHHGĐ là cán bộ sự nghiệp y tế thuộc Trạm Y tế xã và cộng tác viên dân số - KHHGĐ thôn bản.
Năm 2014, Chính phủ đã ban hành 02 Nghị định, Nghị định số: 24/2014/NĐ-CPngày 4 tháng 4 năm 2014quy định Tổ chức các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban Nhân dân tỉnh/thành phố trực thuộc trung ương vàNghị định số 37/2014/NĐ-CP, ngày 5 tháng 5 năm 2014quy định tổ chức các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp huyện, quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh.
Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Bộ trưởng Bộ Y tế tại phiếu trình số 26/PT-TCDS, ngày 22 tháng 4 năm 2014 của Vụ Tổ chức Cán bộ và Tổng cục DS - KHHGĐ, Bộ trưởng Bộ Y tế đã giao Viện Chiến lược và Chính sách Y tế chủ trì phối hợp với Vụ Tổ chức Cán bộ; Tổng cục DS-KHHGĐ đánh giá mô hình tổ chức bộ máy làm công tác DS-KHHGĐ tuyến quận/huyện và cơ chế quản lý cán bộ chuyên trách DS-KHHGĐ tuyến xã/phường, nhằm cung cấp bằng chứng cho việc đề xuất mô hình phù hợp nhằm thực hiện Nghị định số 37/2014/NĐ-CP của Chính phủ.
2. Mục tiêu:
2.1. Đánh giá thực trạng mô hình tổ chức bộ máy làm công tác DS-KHHGĐ tuyến quận/huyện và cơ chế quản lý đối với cán bộ chuyên trách Dân số-KHHGĐ tuyến xã/phường.
2.2. Cung cấp bằng chứng cho việc đề xuất mô hình tổ chức bộ máy làm công tác DS-KHHGĐ tuyến quận/huyện và cơ chế quản lý đối với cán bộ chuyên trách Dân số -KHHGĐ tuyến xã/phường.
3. Thời gian:
Từ 19/5/2014 – 25/7/2014.
4. Đối tượng xin ý kiến
- Tuyến trung ương: Lãnh đạo Uỷ ban Các vấn đề XH của QH; Lãnh đạo Vụ Các vấn đề Xã hội, Ban Tuyên giáo TW; Lãnh đạo Vụ Văn xã, Văn phòng Chính phủ; Vụ Tổ chức Cán bộ; Vụ Công chức Viên chức, Vụ Tiền lương (Bộ Nội vụ); Vụ Tổ chức cán bộ; Vụ Kế hoạch Tài chính;Tổng cục DS-KHHGĐ; Vụ Sức khỏe Bà mẹ Trẻ em (Bộ Y tế), Vụ Tổ chức cán bộ (Tổng cục DS-HHGĐ); Lãnh đạo Ngành Dân số qua các thời kỳ.
- Tuyến tỉnh/TP: Phó Chủ tịch phụ trách văn xã UBND tỉnh/TP; Lãnh đạo Sở Nội vụ; Lãnh đạo Sở Y tế; Lãnh đạo Phòng Tổ chức Cán bộ thuộc Sở Y tế; Lãnh đạo Chi cục DS-KHHGĐ; Tuyến quận/huyện; Phó Chủ tịch phụ trách văn xã UBND quận/huyện; Phòng Y tế, Trung tâm y tế; Lãnh đạo Trung tâm DS-KHHGĐ quận/huyện; Cán bộ chuyên trách DS-KHHGĐ tuyến xã/phường.
- Tuyến xã/phường: Phó Chủ tịch phụ trách khối văn xã thuộc UBND tuyến xã/phường; Cán bộ chuyên trách DS-KHHGĐ.
5. Phương pháp
Nghiên cứu mô tả cắt ngang, sử dụng phương pháp định lượng và định tính.
6. Kết quả chính
6.1.Mô hình tổ chức Dân số - KHHGĐ tuyến huyện
6.1.1. Thực trạng mô hình tổ chức
Tại thời điểm khảo sát năm 2014, cả nước đang vận hành 4 mô hình DS-KHHGĐ tuyến huyện, cụ thể: Có 49 tỉnh, thành phố vận hành mô hình Trung tâm DS-KHHGĐ thuộc Chi cục DS-KHHGĐ (theo đúng Thông tư số 05/2008/TT-BYT của Bộ trưởng Bộ Y tế).Có 12 tỉnh, thành phố vận hành mô hình Trung tâm DS-KHHGĐ thuộc Ủy ban Nhân dân huyện.Có 1 thành phố (Thành phố Hồ Chí Minh) vận hành mô hình mô hình đưa chức năng quản lý về lĩnh vực Dân số vào Phòng Y tế.Có 2 tỉnh, thành phố vận hành mô hình sáp nhập Trung tâm DS-KHHGĐ vào Trung tâm Y tế huyện (tỉnh Tỉnh Bình Dương và 2 huyện của tỉnh Cà Mau)
6.1.2. Nhận định về sự phù hợp và hiệu quả của từng mô hình tổ chức bộ máy làm công tác DS-KHHGĐ tuyến huyện
- Với mô hình Trung tâm DS-KHHGĐ thuộc Chi cục DS-KHHGĐ quản lý
Có tới 77,1% số người được hỏi nhận định mô hình Trung tâm DS-KHHGĐ tuyến huyện thuộc Chi cục DS-KHHGĐ là không phù hợp, cần thay đổi; Có 3,5% số người được hỏi trả lời mô hình này chưa phù hợp, cần điều chỉnh và 19,4% số người được hỏi trả lời mô hình này là phù hợp, hiệu quả.
- Với mô hình Trung tâm DS-KHHGĐ thuộc UBND huyện quản lý
Có 14,8% ý kiến cho rằng mô hình Trung tâm DS-KHHGĐ thuộc UBND huyện là không phù hợp, cần thay đổi mô hình; 19,8% ý kiến cho rằng mô hình này chưa phù hợp cần điều chỉnh; có tới 65,5% số người được hỏi trả lời mô hình này là phù hợp, hiệu quả.
- Với mô hình Trung tâm DS-KHHGĐ thuộc Phòng Y tế huyện
Có 61,9% số người được hỏi cho rằng Trung tâm DS-KHHGĐ thuộc phòng y tế huyện quản lý là chưa phù hợp, cần thay đổi; 21,4% số ý kiến cho rằng Trung tâm DS-KHHGĐ thuộc phòng y tế huyện quản lý chưa phù hợp, cần điều chỉnh; 16,7% số người được hỏi trả lời đây là mô hình phù hợp, hiệu quả.
- Với mô hình Trung tâm DS-KHHGĐ do Phòng Y tế huyện quản lý
Có 96,3% số người được hỏi mô hình hiện tại “Trung tâm DS-KHHGĐ” tuyến huyện do Phòng Y tế quản lý là không phù hợp, cần thay đổi; có 3,7% ý kiến cho rằng mô hình này không phù hợp cần điều chỉnh. Không có ai trong số những người được hỏi trả lời đây là mô hình phù hợp, hiệu quả
- Với mô hình Trung tâm DS-KHHGĐ sáp nhập với các đơn vị y tế tuyến huyện
Có 27,1% ý kiến được hỏi cho rằng Trung tâm DS-KHHGĐ sáp nhập với đơn vị y tế tuyến huyện là không phù hợp, cần thay đổi; 49,5% ý kiến trả lời mô hình này chưa phù hợp, cần điều chỉnh và 23,4% ý kiến trả lời mô hình này phù hợp, hiệu quả.
6.2. Cơ chế quản lý cán bộ chuyên trách Dân số - kế hoạch hóa gia đình tuyến xã/phường/thị trấn
6.2.1. Thực trạng cơ chế quản lý
Tại thời điểm khảo sát năm 2014, cả nước đang có 5 phương thức quản lý đối với cán bộ chuyên trách DS-KHHGĐ tuyến xã, cụ thể:36 tỉnh/TP vận hành phương thức quản lý cán bộ chuyên trách DS-KHHGĐ xã là viên chức thuộc Trạm Y tế; có 13 tỉnh/TP vận hành phương thức quản lý cán bộ chuyên trách DS-KHHGĐ xã là viên chức thuộc Trung tâm DS-KHHGĐ huyện biệt phái về làm việc tại UBND xã; có 1 tỉnh (Thái Bình) vận hành phương thức quản lý cán bộ chuyên trách DS-KHHGĐ xã là viên chức thuộc Trung tâm DS-KHHGĐ huyện biệt phái về làm việc tại Trạm Y tế; có 1 tỉnh (Bình Dương) vận hành theo phương thức cán bộ chuyên trách DS-KHHGĐ xã là viên chức thuộc đơn vị sự nghiệp sự nghiệp y tế huyện; có 13 tỉnh/TP vận hành phương thức quản lý cán bộ chuyên trách DS-KHHGĐ xã là cán bộ không chuyên thuộc UBND xã.
6.2.2. Nhận định về sự phù hợp và hiệu quả của từng phương thức quản lý
- Với phương thức cán bộ chuyên trách thuộc Trạm Y tế quản lý
Có 62,5% số người được hỏi cho rằng phương thức quản lý cán bộ chuyên trách DS-KHHGĐ thuộc trạm y tế là không phù hợp, cần thay đổi; 12,6% số người được hỏi trả lời viên chức thuộc trạm y tế là chưa hiệu quả, cần điều chỉnh và 21,9% ý kiến được hỏi trả lời đây là phương thức phù hợp, hiệu quả.
- Với phương thức cán bộ chuyên trách là viên chức thuộc trung tâm DS-KHHGĐ huyện làm việc tại UBND xã
Có 13,5% ý kiến cho rằng phương thức quản lý này là không phù hợp, cần thay đổi; 35,3% số người được hỏi cho rằng phương thức quản lý này là chưa hiệu quả, cần điều chỉnh và 51,2% số người được hỏi cho rằng mô hình viên chức thuộc trung tâm DS-KHHGĐ huyện làm việc tại UBND xã.
- Với phương cán bộ chuyên trách là viên chức thuộc đơn vị sự nghiệp y tế huyện
Có 45,6% ý kiến cho rằng vận hành phương thức quản lý này là không phù hợp, cần thay đổi; 4,0% vận hành phương thức quản lý này chưa hiệu quả, cần điều chỉnh và 14,4 % số người được hỏi trả lời phương thức quản lý này là phù hợp, hiệu quả.
- Với phương thức quản lý là cán bộ không chuyên trách thuộc UBND xã
Có 87,5% ý kiến cho rằng vận hành phương thức quản lý này là không phù hợp, cần thay đổi; 4,6% ý kiến cho rằng chưa hiệu quả, cần thay đổi và 7,9% ý kiến cho rằng phương thức quản lý này là phù hợp, hiệu quả.
- Với mô hình Trung tâm Dân số - KHHGĐ làm việc tại Trạm y tế xã
Có 94,4% ý kiến cho rằng vận hành theo phương thức này là không phù hợp, cần thay đổi và có 5,6% ý kiến cho phương thức quản lý này là phù hợp, hiệu quả.
6. 3. Lợi thế, bất cập của từng mô hình
6.3.1. Mô hình Trung tâm DS-KHHGĐ trực thuộc Chi cục DS-KHHGĐ tỉnh/thành phố
- Lợi thế của mô hình
- Trung tâm DS-KHHGĐ nhận được sự hỗ trợ trực tiếp, thường xuyên về chuyên môn, nghiệp vụ từ Chi cục DS-KHHGĐ và Sở Y tế.
- Dễ dàng hơn trong việc phối kết hợp hoạt động với các đơn vị Y tế trên địa bàn nhất là trong các chiến dịch truyền thông, lồng ghép cung cấp dịch vụ DS-KHHGĐ.
- Tuyển dụng nhận lựccho Trung tâmDS-KHHGĐ và cán bộ chuyên tráchchuyên trách dân sốxã được thực hiện bài bản hơn, đồng bộ hơn, bám sát tiêu chí của ngành hơn.
- Công tác đào tạo được triển khai liên tục giúp nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ DS-KHHGĐ tuyến huyện, xã sẽ được tiến hành thường xuyên hơn, đồng bộ hơn.
- Khó khăn, bất cập của mô hình
- Tham mưu về công tác DS-KHHGĐ cho các cấp ủy Đảng, chính quyền tại địa phương không được thực hiện trực tiếp mà phải thông qua các cơ quan trung gian khác, hiệu quảhoạt động thấp.
- Hạn chế việc lồng ghép DS-KHHGĐ trong cáccông tác phát triển kinh tế của địa phương.
- Khó khăn trong tạo dựng sự cam kết chính trị trên địa bàn đối với công tácDS-KHHGĐ.
- Khó khăn trong phát huy sức mạnh của các tổ chức chính trị, các tổ chức đoàn thể về DS-KHHGĐ
- Khó khăn trong huy động nguồn lực của địa phươngcho các hoạt động về DS-KHHGĐ trên địa bàn.
- Khó khăn về nguồn lực để cải thiệnđiều kiện, cơ sở vật chất, trang thiết bị để duy trì hoạt động của trung tâm.
- Chồng chéo, thiếu đồng bộ trong quản lý nhân lực của Trung tâm.
- Giải pháp khắc phục
- Bộ Y tế hướng dẫn UBND các tỉnh/TP ban hành văn bản quy định về cơ chế phối hợp giữa UBND huyện với SởY tế và Chi cục DS-KHHGĐ trong quản lý, chỉ đạo hoạt động của Trung tâm DS-KHHGĐ.
- Ban hành cơ chế phối hợp liên ngành về DS-KHHGĐ tại tuyến huyện
- Tăng cường hơn nữa mức đầu tư cho chương trình DS-KHHGĐ để giúp Sở Y tế và Chi cục DS-KHHGĐ các tỉnh/TP trong cả nước có đủ nguồn lực phân bổ cho việc nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị và triển khai các hoạt
6.3.2. Mô hình Trung tâm DS-KHHGĐ trực thuộc UBND huyện/quận
Lợi thế của mô hình
- Có điều kiện cùng làm việc sinh hoạt với các đơn vị khác trong huyện sẽ nắm vững hơn, am hiểu hơn về các đặc thù của huyện và sẽ tham mưu giúp UBND huyện những giải pháp sát thực hơn, khả thi hơn, hiệu quả hơn.
- Trung tâm DS-KHHGĐ được gắn kết trực tiếp và quan hệ mật thiết hơn với lãnh đạoUBND, lãnh đạocác ban, ngành, tổ chức đoàn thể trên địa bàn huyện và nhờ vậy sẽ dễ dàng hơn, thuận lợi hơn trong việc thực hiện vai trò tham mưu cho cấp ủy, chính quyền địa phương. Hoạt động phối hợp liên ngành về DS-KHHGĐ cũng sẽ được tăng cường hơn.
- Các hoạt động về DS-KHHGĐ trên địa bàn không chỉ là nhiệm vụ của 5, 6 cán bộ của Trung tâm DS-KHHGĐ nữa mà đã trở thành trách nhiệm của cả hệ thống chính trị ở địa phương
- Cam kết chính trị của các cấp ủy đảng, chính quyền tuyến huyện với chương trình DS-KHHGĐ sẽ được tăng cường hơn.
- Các hoạt động của chương trình DS-KHHGĐ có cơ hội thuận lợi được lồng ghép trong các giải pháp phát triển KT-XH cùng triển khai thực hiện trên địa bàn.
- Điều kiện về cơ sở vật chất, trang thiết bị và kinh phí triển khai chương trình sẽ được cải thiện hơn từ nguồn lực đầu tư của UBND huyện nhất là trong bối cảnh nguồn lực của chương trình mục tiêu quốc gia DS-KHHGĐ ngày càng hạn hẹp trong những năm gần đây
- Khó khăn, bất cập của mô hình
- Tuyển chọn nhân lực cho Trung tâm DS-KHHGĐ cán bộ chuyên trách dân số xã do UBND huyện thực hiện có thể sẽ không tuân thủ theo đúng các tiêu chí của ngành, ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả hoạt động.
- Hoạt động đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ DS-KHHGĐ tuyến huyện, tuyến xã có thể sẽ bị ảnh hưởng do không được thực hiện thường xuyên vàđồng bộ.
- Hiệu lực chỉ đạo về chuyên môn nghiệp vụ của Sở Y tế và Chi cục DS-KHHGĐ đối với Trung tâm DS-KHHGĐ có thể sẽ bị suy giảm, không kịp thời đặc biệt là với các chiến dịch truyền thông lồng ghép cung cấp dịch vụ DS, SKSS, KHHGĐ tổ chức theo định kỳ 2 lần/năm.
- Chức năng nhiệm vụ của Chi cục DS-KHHGĐ sẽ thu hẹp lại và vai trò của Chi cục đối với các Trung tâm DS-KHHGĐ cũng sẽ bị suy giảm.
- Giải pháp khắc phục
- Bộ Y tếhướng dẫn UBND các tỉnh/TP ban hành văn bản quy định về cơ chế phối hợp giữa Chi cục DS-KHHGĐ và UBND huyện trong việc duy trì quản lý song trùng đối với các hoạt động của Trung tâm DS-KHHGĐ
- Sở Y tế các tỉnh/TP ban hành quy chế phối kết hợp trong triển khai hoạt động giữa Trung tâm DSKHHGĐ với các đơn vị Y tế tuyến quận/huyện.
6.3.3. Sáp nhập Trung tâm DS-KHHGĐ vào đơn vị sự nghiệp y tế tuyến huyện (Phòng y tế; trung tâm y tế)
Lợi thế của mô hình
- Giảm bớt đầu mối các đơn vị y tếtuyến huyện phù hợp với chủ trương cải cách hành chính hiện nay.
- Tập trung, quy tụ các nhiệm vụ chuyên môn y tế về một đầu mối đảm bảo sự đồng bộ trong triển khai thực hiện các nhiêm vụ của ngành tại tuyến huyện.
- Sử dụng hiệu quả hơn nguồn nhân lực y tế trên địa bàn
- Khó khăn, bất cập của mô hình:
- Chuyên môn hóa y tế đối với các hoạt động của chương trình DS-KHHGĐ trên địa bàn.
- Khoa/Phòng Dân số trong Trung tâm Y tế huyện sẽ không có tư cách pháp nhân để phát huy được vai trò tham mưu về DS-KHHGĐ cho UBND huyệnvà vai trò là đầu mối hoạt động các ngành, các tổ chức đoàn thể trên địa bàn huyện cùng tham gia chương trình.
- Ảnh hưởng bất lợi đối với các hoạt động ngày càng đa dạng, phức tạp của công tác DS-KHHGĐ (cơ cấu DS, chất lượng DS…) luôn đòi hỏi phải có các giải pháp xã hội mang tính liên ngành.
- Thiếu đầu mối chuyên trách để hoạt động có hiệu quả nguồn lực của trung ương, của địa phươngvà nguồn viện trợ cho chương trình DS-KHHGĐ trên địa bàn…
- Giải pháp khắc phục
- Ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết chức năng nhiệm vụ về DS-KHHGĐ của Trung tâm Y tế huyện.
- Ban hành cơ chế phối hợp liên ngành về DS-KHHGĐ trên địa bàn huyện.
7. Kết luận
Mô hình tổ chức DS- KHHGĐ đang được vận hành tương đối đa dạng tại các địa phương trong cả nước. Mỗi mô hình đều có một số lợi thế và bất cập trong đó mô hình Trung tâm DS-KHHGĐ trực thuộc UBND huyện là mô hình có nhiều lợi thế và ít bất cập nhất trong bối cảnh hiện nay.
Mô hình Trung tâm DS-KHHGĐ trực thuộc UBND huyện đã được số đông những người tham gia ý kiến ở các tuyến với các cương vị công tác khác nhau lựa chọn để đề xuất triển khai thực hiện trong thời gian tới.
Để mô hình này phát huy được hiệu quả hoạt động trong thực tế cần chú trọng thực hiện kèm theo một số giải pháp nhằm đảm bảo sự hài hòa, đồng bộ trong phối kết hợp giữa 2 phương thức quản lý theo ngành và theo lãnh thổ.
Cần áp dụng thống nhất chung một mô hình tổ chức DS-KHHGĐ cho tất cả các đơn vị hành chính tuyến huyện trong cả nước là ý kiến đề xuất của đa số những người được hỏi đặc biệt là với cán bộ lãnh đạo tuyến tỉnh.
Cơ chế quản lý đối với cán bộ chuyên trách dân số xã theo quy định hiện hành đã và đang bộc lộ nhiều bất cập cần phải khẩn trương điều chỉnh.
Cán bộ chuyên trách dâm số xã là viên chức thuộc Trung tâm DS-KHHGĐ huyện biệt phái về làm việc tại UBND xã là phương thức quản lý được đa số những người được hỏi đã đề xuất cần thực hiện trong thời gian tới.
Để phát huy hiệu quả hoạt động của chuyên trách dân số xã cần thiết phải chú trọng đến một số giải pháp về tuyển dụng, sử dụng và đãi ngộ...
Cần tiếp tục duy trì và kiện toàn Chi cục DS-KHHGĐ để có đủ năng lực đáp ứng các chức năng, nhiệm vụ đã được giao phó và thích ứng với những đòi hỏi của chương trình DS-KHHGĐ trong bối cảnh mới.
|
